Historia

HISTORIA PARAFII PW. ŚW. DOMINIKA W BIERZWIENNEJ  

Erygowanie parafii Bierzwiennej nastąpiło prawdopodobnie w 1324r, jeśli za dowód tego aktu przyjmiemy zapis na zasuwie ołtarza głównego z poprzedniego kościoła. Kościół parafialny był objęty de iure patronatem właścicieli Bierzwiennej. Od samego początku istnienia parafii przy kościele działała szkoła parafialna.

Do  parafii Bierzwienna od początku wchodziły miejscowości Bierzwienna Kaczemna, Bierzwienna Długa, Bierzwienna Krótka, Cząstków, Tarnówka, Okoleniec, Słupeczka, Luboniec, Rysiny, Smyelnyk (Smielnik) oraz Leszcze. Smielnik , który w 1489r. wykazany został w parafii Bierzwienna w drugiej połowie XVI wieku znalazł się w parafii izbickiej. Przez pewien czas do  parafii w Bierzwiennej należał też Korzecznik. Wieś ta, aż do 1763 ro­ku była ośrodkiem samodzielnej parafii. Upadek potwierdza dokument wizytacyjny z 1759 roku stwierdzający, że „Korzecznik est ecdesiae desolata ab antiquo vacans”. W późniejszym czasie włączono go do parafii modzerowskiej.

Obecnie do parafii w Bierzwiennej należą miejscowości: Bierzwienna Długa, Bierzwienna Długa Kolonia, Bierzwienna Krótka, Cząstków, Janczewy, Kęcerzyn, Leszcze, Luboniek, Okoleniec, Dzióbin, Rysiny, Rysiny Kolonia, Słupeczka.

Bierzwienna na przestrzeni wieków zmieniała swoją przynależność administracyjną zarówno, jeśli chodzi o dekanat jak i diecezję. Bierzwienna w okresie staropolskim należała do archidiecezji gnieźnień­skiej. Archidiecezja w połowie  XIII w. została podzielona na archidiakonaty: Łę­czyca (1218), Ruda (1239), Kalisz (1234), Słupsk (1299).  XIV w. utworzono jeszcze dwa archidiakonaty Uniejów (1301), i Kurzelów (1306). Wiek XVI przynosi dwa archidiakonaty metropolii gnieźnień­skiej Kamień Krajeński (1512) i Łowicz (1512-1522) . Niższą jednostką administracji kościelnej był dekanat. W myśl statutów sy­nodów prowincjonalnych archidiecezji gnieźnieńskiej z 1285r. i 1290r. z inicjatywy arcybiskupa Jakuba Świnki dokonano podziału archidiakonatu łęczyckiego na de­kanaty. Początkowo były to dekanat rawski, szczawiński i bedlniński, w którym znalazła się parafia Bierzwienna. Po Soborze Trydenckim dokonano podziału istniejących dekanatów na de­kanaty z mniejszą liczbą parafii, co miało ułatwić administrowanie. W wyniku tej reformy archidiakonat łęczycki został podzielony na następujące dekanaty: Kłoda­wa, Kutno, Łęczyca, Tuszyn i Zgierz. Bierzwienna w wyniku nowego podziału znalazła się w obrębie dekanatu Kłodawskiego. Natomiast w skład dekanatu kłodawskiego poza parafią Bierzwienna weszły parafie: Kłodawa, Błonie, Grabów, Goraj, Pieczew, Dąbie, Chełm, Umień, Borysławice, Korzecznik Rgilewski, Rdutów, Dzierzbice, Chodów, Krośniewice, Miłonice, Mazew, Sobótka, Dąbrowice i Siedlec. Okręg dekanalny o takim zasięgu istniał aż do końca I Rzeczypospolitej. W późniejszym okresie dekanat będzie liczył osiem parafii, w tym Bierzwienna, która będzie dzieliła losy dekanatu kłodawskiego w zakresie zmian w przynależności diecezjalnej.  

Działania władz carskich z 1867r. doprowadziło do likwidacji dekanatu kłodawskiego włączenie go do dekanat u kolskiego. Taki stan utrzyma się aż do odzyskania nie­podległości przez Polskę w 1918 r..

Skutki zaborów zmuszały władze kościelne do włączenia się w proces unifikacji państwa polskiego podjętego przez władze państwa. Wśród propozycji dotyczących nowej sieci diecezji w Polsce powstała inicjatywa powołania diecezji łódzkiej.   Gorącym zwolennikiem nowej diecezji był kardynał Kakowski. Intencja kardynała uzyskuje aprobatę papieża Benedykta XV, który bullą ‘’Christi Domini’’  z 10.XII.1920r. wydziela z archidiecezji warszawskiej nową diecezję łódzką. W akcie erekcyjnym nowej diecezji zostały wymienione dekanaty, które weszły w jej skład. Były to dekanat łódzki, łęczycki, brzeziński i kłodawski. Tak parafia Bierzwienna na pewien czas, bo do 1925r. znalazła się w granicach die­cezji łódzkiej.  Bulla „Vixdum Poloniae unitas” z dnia 28.X. 1925r. wydana przez papieża Piusa XI, zatwierdzała nowy kształt administracyjny Ko­ścioła. Na mocy tego dokumentu dekanat kłodawski został przeniesiony z diecezji łódzkiej do włocławskiej. Bierzwienna na mocy wcześniej wymienionej bulli znalazła się wraz z całym dekanatem kłodawskim w diecezji włocławskiej. Od momentu po reformie z XVII w. Bierzwienna cały czas była w obrębie dekanatu kłodawskiego za wyjątkiem krótkiego okresu, kiedy została włączona do dekanatu izbickiego (28.I1960-X.1961 r.)

Niemożliwe jest ustalenie pełnej listy proboszczów parafii Bierzwienna ze względu na szczupłość materiałów archiwalnych dotyczących wcześniejszych okre­sów. Jednym z udokumentowanych faktów było występowanie wikariusza Bierzwiennej Piotra jako świadka podczas konsystorza gnieźnieńskiego przy czynności dotyczącej dziesięcin z Słowaszewa dla Jana Pełki (30.P/.1416). Ten sam wika­riusz był poręczającym spłatę długu między plebanem Ostrów a Albertem Glupiewskim (1419r.). Kolejnym udokumentowanym z okresu staropolskiego probosz­czem Bierzwiennej był Andrzej świadczący na dokumencie konsystorskim dotyczą­cym sporu o obsadę plebanii w Konarzewie z 19.IX.1427r . Karol Górski był pro­boszczem Bierzwiennej w czasie wizytacji kanonicznej z 1759 r. Dalsi probosz­czowie parafii Bierzwienna pochodzą z drugiej połowy XIX w. W latach 1864-styczeń – 1882r. proboszczem był ks. Henryk Wieczorkiewicz, który zmarł i został pochowany w Bierzwiennej. Następnie od stycznia 1882r. do sierpnia tego roku parafią administrował ks. Henryk Kisielski, proboszcz parafii Borysławice. 20 sierpnia 1882 roku na funkcję proboszcza został wprowadzony ks. Franciszek Szamota, dotychczasowy wikariusz Pragi, obecnie dzielnicy Warszawy i prawdopodobnie był na probostwie do 1893r.

W tym to roku funkcję obejmuje ks. Walenty Kalicki, który proboszczem był do 1908r. W 1908 roku zostaje miano­wany dziekanem dekanatu i jednocześnie proboszczem w Brzezinach. Następnym duszpasterzem parafii był ks. Cezary Kantorski 1908-1930 r. a po nim kolejno księża Franciszek Ligenza 1931-1937 i Jan Langier 1937-1939 r. W okresie II wojny światowej parafią administrował ks. Władysław Przygodziński. Po wojnie zaś pierwszym proboszczem został ksiądz Stefan Kaniowski 1946-1949 r. W okresie terroru stalinowskiego urząd sprawował ks. Marian Dławichowski w latach 1949-1956. Od 1956 do 1964 roku parafią kieruje administrator ks. Tadeusz Szpikowski. Kolejnym proboszczem Bierzwiennej był ks. Jan Fornalczyk 1964-1976r., inicjator odnowy kościoła wewnątrz i budowy organów . W 1976 ro­ku parafię obejmuje ks. Edward Nowicki, który urząd proboszcza sprawuje aż do swojej śmierci, tj. do 1998 roku . Za jego pasterzowania pobudowano nową plebanie i kaplicę w Kęcerzynie . Po nim proboszczem parafii został ks. Stanisław Wysocki;

Centralnym punktem życia wspólnoty parafialnej jest świątynia, której hi­storia to zarazem dzieje całej parafii.     W miejscu obecnej świątyni w Bierzwiennej stał kościół, którego początki sięgają czasów ustanowienia w tej miejscowości parafii. Elementami łączącymi kościół obecny z poprzednim to napis na zasuwie ołtarza głównego, gdzie widnieje data 1324, data prawdopodobnego założenia parafii w Bierzwiennej, jak i szereg przed­miotów wyposażenia w tym XIV wieczna modrzewiowa chrzcielnica. Ile świątyń poprzedzało obecny kościół trudno ustalić. Dostępne źródła do­kumentują, że ostatni kościół przed wystawieniem obecnej świątyni był drewniany. Należy zatem mniemać, że wcześniejsze świątynie były również drewniane.

Budynek obecnego kościoła wznosi się na tym samym miejscu, co poprzednie . Kościół ten pod wezwaniem św. Dominika, został pobudowany  w roku 1901 – staraniem ks. Walentego Kalickiego i ofiarnością Bierzwieńskich parafian, a konsekrowany w roku 1904 przez biskupa sufragana warszawskiego Kazimierza Ruszkiewicza.

Oprac. Ks. SW

KOŚCIÓŁ PRZED 1901 R.

      W miejscu obecnej świątyni w Bierzwiennej stał kościół, którego początki sięgają czasów ustanowienia w tej miejscowości parafii. Elementami łączącymi kościół obecny z poprzednim to napis na zasuwie ołtarza głównego, gdzie widnieje data 1324, data prawdopodobnego założenia parafii w Bierzwiennej, jak i szereg przed­miotów wyposażenia w tym XIV wieczna modrzewiowa chrzcielnica.

     Ile świątyń poprzedzało obecny kościół trudno ustalić. Dostępne źródła do­kumentują, że ostatni kościół przed wystawieniem obecnej świątyni był drewniany. Budynek obecnego kościoła wznosi się na tym samym miejscu, co poprzednie .

Stoi na niedużym wzniesieniu przy rozwidleniu dróg Kłodawa-Sompolno-Brdów.

     Poprzedni kościół był wzniesiony w stylu architektonicznym, który jeszcze dziś zachowało kilka świątyń w pobliżu Bierzwiennej a mianowicie w Borysławicach czy Chodowie.

     Był to kościół o konstrukcji zrębowej z drewna modrzewiowego, które z czasem nabrało ciemnej barwy. Wszystkie ściany były szalowane tarcicą. Orien­towany.

O wielkości świątyń świadczą jej wymiary, była wysoka 5,7m., szeroka w nawie 10m., a w prezbiterium 5,7m. Całkowita długość wynosiła 18m. W późniejszym okresie prezbiterium, zakrystia oraz skarbiec otrzymały ściany mu­rowane. Dach typowy dla konstrukcji – siodłowy, pokryty gontem. W jego central­nym punkcie była umieszczona sygnaturka z niewielkim dzwonem – sygnarkiem. Do wnętrza prowadziły trzy wejścia. Główne zaopatrzone w masywne drzwi, wzmocnione dodatkowo dwiema zasuwami od wewnątrz. Dwa pozostałe wejścia wiodły przez kruchtę boczną oraz zakrystię.

     Nawa szersza od prezbiterium zbudowana była na planie zbliżonym do kwadratu. Do niej była dostawiona niewielka kruchta czyli przedsionek. Prezbiterium nieco węższe od nawy, zamknięte prostą ścianą z ołtarzem głównym. Nawa kościoła posiadała podłogę ułożoną z tarcic. Oświetlały ją okna  umieszczone symetrycznie po obu stronach w ilości ośmiu sztuk. Ponad­to w prezbiterium cztery okna i jedno okno umieszczone nad chórem. W nawie był sufit ułożony z prostych belek natomiast w prezbiterium półkoliście. Ściany miały kolor pociemniałego modrzewia. Nawę od prezbiterium wydzielała masywna belka, na której był umieszczony krzyż z figurą Je­zusa.

     W nawie po stronie zachodniej wznosił się na dwóch słupach chór muzyczny. Nad nim strop belkowany. Chór od wnętrza kościoła zamykał prosty parapet.

W kościele były trzy ołtarze – główny i dwa boczne.

     Ołtarz główny był wykonany z drewna pomalowanego na biało ze złoconymi wykończeniami. Po obu stronach ołtarza anioły. Nad tabernaku­lum znajdował się obraz Najświętszej Marii Panny w srebrnej sukni. Na zasuwie obrazu był umieszczony wizerunek patrona parafii św. Dominika. Nad kapitelami na filarach zostały umieszczone figury świętych Anny i Joachima .

     Ołtarz główny w kościele bierzwieńskim już na początku XVI w. posiadał tytuł: „ Nativitatis gloriossimae Virginis Mariae”. Potwierdzały go dokumenty erekcyjny i fundacyjny. Należy, zatem wnosić, że wspomniany w opisie obraz w ołtarzu głównym również posiadał starszą metrykę. Kult jego, o czym świadczy sprawiona w XVII wieku srebrna sukienka, rozwinął się prawdopodobnie po ustąpieniu „potopu szwedzkiego”.

      Wykonanie ołtarzy bocznych nawiązywało stylowo do ołtarza głównego.    W ołtarzu po prawej stronie centralne miejsce zajmował obraz św. Antoniego. Po bokach obrazów były  figury aniołów. Cały ołtarz był utrzymany w tonacji perłowej.

     Drugi ołtarz boczny wypełniała figura Jezusa Ukrzyżowanego. Krzyż był drewniany natomiast sama figura z żelaza polakierowana na biało. Nad tą figurą był umieszczony obraz św. Aleksego Wyznawcy.

      Dopełnieniem wnętrza kościoła była wisząca przy ścianie na lewo od ołta­rza głównego ambona i stojąca przy bocznym ołtarzu z wizerunkiem św. Antoniego chrzcielnica. Ponadto dwa konfesjonały.

     Być może prezbiterium lub w jego pobliżu znajdowały się także ławy kolatorskie. Można je było często spotkać w kościołach wiejskich. O innym wyposaże­niu wnętrza dawnego kościoła brak informacji.

      Wokół kościoła od czasów średniowiecza znajdował się cmentarz grzebal­ny. Okolony był kamiennym murem. W 2 połowie XIX wieku, ze względów sanitarnych zaniechano pochówków przy koście­le. Pozostałością po cmentarzu przykościelnym jest nagrobek właścicieli Brzewiennej – Słuckich.

      Należy też wspomnieć o starej dzwonnicy, która stała z prawej strony ko­ścioła w rogu cmentarza. Drewniana miała dach kryty gontem. Prawdopodobnie wi­siał w niej tylko jeden dzwon.   

       Po przeciwległej stronie kościoła stała w tym samym miejscu, co dzisiaj plebania. Był to budynek na pewno drewniany, kryty gontem. Do budynku miesz­kalnego plebana należały także budynki gospodarcze, jak stajnia, obora, chlewnia, stodoła. Opisu ich jednak nie znamy.

Na podstawie protokołów wizytacji kanonicznych parafii z poprzednich wieków, które znajdują się w Archiwum Diecezji Włocławskiej. XSW

NOWY KOŚCIÓŁ. BUDOWA 1901-04

Prawdopodobnie stan świątyni w końcu XIX w. Tak się pogorszył, że zdecydowano się na budowę nowej od podstaw. Nie zachowały się ani plany budowy ani też kto był autorem projektu. Należy przypuszczać, że wszelkie prace przygotowawcze podjęto w ostatniej dekadzie XIX wieku. Wśród tych prac było także uzyskanie zgody władz carskich na wybudowanie kościoła. Zabiegi te były na tyle skuteczne, że pod koniec 1900 roku rozpoczęto zwózkę materiałów na teren budowy.

Samo rozpoczęcie budowy poprzedziło rozebranie starego kościoła, ponie­waż nowy miał stanąć na jego miejscu. Pierwsza dostawa materiałów budowlanych przybyła z Cegielni Imiłowski i Ska z Blizny k/Koła, dnia 8.XI.1900r. i była to ce­gła palona czerwona. Mury powstały do 1902 roku, kiedy to dostarczono ostatniz partię cegły.

Dach nowego kościoła początkowo był pokryty papą, później dachówką, którą w 1919 roku dostarczono (10.000 szt.) z Parowej Fabryki Dachówek Żłobionych „Pustelnik”. Nieco inne pokrycie dachowe położono na kaplicy św. Teresy i zakrystii. W 1926 r. pokryto je blachą cynkową. W 1905 r. w kościele została poło­żona podłoga z terakoty za wyjątkiem kaplicy gdzie była podłoga cementowa a w zakrystii drewniana. Dostawcą terakoty była fabryka „Dziewulski i Lange” z Warszawy.

Dzięki hojności Dąmbskich, ówczesnych właścicieli Bierzwiennej, nowy kościół został wyposażony w ołtarz główny. Oni także ufundowali w 1927r. kaplicę św. Teresy.

Nieco później wybudowano nową dzwonnicę. Została postawiona z takiej samej cegły, co kościół i z szarego polnego kamienia. Dach kryty dachówką. W jej wnętrzu umieszczono cztery dzwony.

Najmniejszy z nich został przeniesiony ze starej dzwonnicy. Kształtem swoim i nadrukiem liter inskrypcji przypominał dzwon romański. Taką też prowinencję stwierdzili wydawcy „Corpus inscriptionum Poloniae”. Na korpusie miał umieszczoną inskrypcję, biegnącą wzdłuż krawędzi górnej w brzmieniu: „O REX GLORIE VENI CUM PACE”.

Trzy pozostałe zostały ufundowane przez prywatnych fundatorów. Wszystkie odlano w Odlewni Dzwonów w Wągrowie w 1927r. Mniejszy z ufundowanych dzwonów na swoim płaszczu ma umieszczona inskrypcję upamiętniającą fundatora następującej treści: „UFUNDOWANY W 1927 ZA PASTERZOWANIA PROBOSZCZA KS. CZAREGO KANTORSKIEGO”.

Poniżej tej inskrypcji jest umieszczona plakietka z nazwą odlewni w formie owalu. Po przeciwnej stronie płaszcza została umieszczona inskrypcja z imieniem dzwonu: „IMIĘ MOJE CEZARY”. Dzwon ten waży 187 kg.

Pozostałe dwa dzwony o wadze 490 kg i 334 kg ufundowali właściciele Słupeczki, o czym świadczą inskrypcje fundacyjne umieszczone na dzwonach. Na większym umieszczono napis o treści: „UFUNDOWANY W 1927 PRZEZ WŁAŚCICIELI MAJĄTKU SŁUPECZKA MAŁŻONKÓW JÓZEFA I WŁADYSŁAWY DRAGONÓW ZA PASTERZOWANIA KS. CEZAREGO KANTORSKIEGO”.

Poniżej tej inskrypcji umieszczono owalną plakietkę z nazwą odlewni dzwonów. Po przeciwległej stronie umieszczono napis „IMIĘ MOJE WŁADYSŁAW”, a poniżej płaskorzeźbę św. Władysława.

Na drugim średnim dzwonie inskrypcja jest takiej samej treści jak na wcześniej wymienionym. Natomiast na przeciwległej stronie został umieszczony napis „IMIĘ MOJE JÓZEF”, a poniżej płaskorzeźba św. Józefa.

Po zakończeniu budowy kościoła w stanie surowym dokonano jego konsekracji. Aktu tego dokonał biskup Kazimierz Ruszkiewicz sufragan diecezji warszawskiej dnia 8.IX.1904 r.

W 1927r. odbyła się uroczystość konsekracji dzwonów. Początkowo miał jej dokonać biskup włocławski w czasie wizyty duszpasterskiej w parafii. Wobec odwołania wizytacji biskupa do dokonania aktu poświęcenia został upoważniony dziekan dekanatu kłodawskiego ks.Tadeusz Chojnicki. Akt ten miał miejsce w l927 r.

Architektura kościoła

Kościół został wzniesiony w stylu romańskim na planie prostokąta. Mury wykonano z czerwonej cegły. Wzdłuż ścian zostały umieszczone nieduże skarpy. Okna i drzwi otaczają ceglane łuki.

Okna są umieszczone symetrycznie po cztery w ścianach nawy, kolejnych sześć oświetla prezbiterium. We frontonie świątyni nad głównym wejściem jest wmontowane owalne okno. Okna wykonano z żelaza, a szyby są różnokolorowe.

Fasadę kościoła stanowi prosta ściana, której zwieńczeniem jest fronton z żelaznym krzyżem na szczycie. W fasadzie tuż pod owalnym oknem wbudowano ceglany krzyż. Jedynym motywem zdobniczym są wykusze w kształcie ceglanych okien. Fasada stanowi zachodnią część kościoła.

Świątynia posiada dwuspadowy dach kryty blachą cynkową. Na styku dachu i muru biegnie prosty ceglany fryz. Na wysokości ołtarza głównego po środku dachu widnieje sygnaturka. Ponadto jest tam umieszczony żelazny krzyż wskazujący miejsce gdzie w świątyni znajduje się pre­zbiterium.

Do kościoła prowadzą cztery wejścia. Główne wejście jest wkomponowane w fasadę. Portal drzwi stanowią zakładające się na siebie łuki. W niszy tej zostały umieszczone masywne podwójne dębowe drzwi w kolorze naturalnego drewna. Drugie wejście znajduje się w południowej ścianie kościoła. Pozostałe wejścia to od strony zakrystii i kaplicy.

Kościół jest trzynawowy. Granice naw wyznaczają proste filary. Nawa główna prowadzi do prezbiterium a boczne do ołtarzy bocznych. Sklepienie kościoła w nawach zostało wyłożone drewnem, przy czym w nawie głównej ma kształt beczkowaty a w bocznych prosty sufit. Kaplica obecnie spełnia rolę kaplicy przedpogrzebowej, chociaż bezpośrednio po II wojnie światowej spełniała rolę podręcznego magazynu a nawet pomieszczenia gdzie umieszczono piec ogrzewający kościół.

Tuż nad głównym wejściem do kościoła wkomponowana jest arkada chóru, gdzie zostały zamontowane organy. Parapet chóru stanowi prosty mur. Wejście na chór mieści się pod nim w bocznej nawie po prawo od głównego wejścia.

Przy kościele stoi krzyż misyjny, dzwonnica oraz wcześniej wspomniany nagrobek.

W rogu zachodniej części ogrójca stoi dzwonnica na lewo od wejścia głównego do kościoła. Czworokątna wieża z czerwonej cegły i szarego kamienia łupanego. Dach dzwonnicy kopertowy spadzisty pokryty czerwoną dachówką. W ścianach mieszczą się otwory okienne po dwa z każdej strony, zabezpieczone drewnianymi żaluzjami. Wnętrze kryje cztery dzwony.

Po przeciwnej strome wejścia głównego do kościoła stoi drewniany krzyż misyjny.

Od strony południowej kościoła na wysokości prezbiterium stoi nagrobek upamiętniający rodzinę Słuckich, właścicieli Bierzwiennej na przełomie XVIII/XIX w. Nagrobek ten to jedyna pozostałość po cmentarzu przykościelnym. Jest to prosty czworoboczny obelisk zwieńczony kulą, na której umocowano krzyż. Na prostokątnej bazie od strony południowej wyryta jest już dziś trudna do odczytania inskrypcja o następującej treści:„Tu leży Brygida z Byszewskich primo v. Słucka a z powtórnego Galaczyńska. Syn Jej Izydor Słucki Marszałek powiatu Łęczyckiego Dziedzic Dóbr Bierzwieńskich Urodzony 10 maja 1809 r. Zmarł l listopada 1836 r. żył lat 36. Pomnik zrobili Ojcu i Babce Synowie Józef i Stefan Słuccy Przechodniu proszę o Zdrowaś Marya”. Nagrobek wykonano z miękkiego piaskowca, pomalowany na biało.

Kościół oraz najbliższe jego otoczenie jest zamknięte murowanym z ka­mienia i cegły parkanem. W ogrodzeniu umieszczono trzy wejścia. Główne stanowi kuta z żelaza brama. Dwa pozostałe wejścia to żelazne furtki i znajdują się w południowej i północnej części parkanu. Wzdłuż parkanu na ogrójcu rosną wiekowe lipy i klony.

Jadąc w kierunku do Brdowa po lewej stronie drogi znajduje się cmentarz grzebalny. Cmentarz jest otoczony murem z cegły i od strony drogi ma wejście. Tuż za bramą ciągnie się szeroka alejka, która w zasadzie dzieli go na dwie części, star­sza pamiętająca jeszcze czasy starego kościoła i młodszą. Po lewej strome od bramy znajduje się część młodsza. W części starszej cmentarza znajduje się kilka starych grobowców.

Oprac. XSW

OPIS KONSEKRACJI KOŚCIOŁA 8.09.1904 R.

ARTYKUŁ W PRASIE Z 1904 ROKU